Artykuł opublikowany na łamach Inżynier Budownictwa
Sektor budowlany w krajach UE odpowiada za zużycie około 50% wszystkich wydobywanych surowców i za blisko 35% wytwarzanych odpadów [1]. Opublikowane w 2015 r. przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ) Cele Zrównoważonego Rozwoju (SDG) wskazują budownictwo jako strategiczny obszar pilnych do wdrożenia działań w zakresie zrównoważonej produkcji i konsumpcji (cel 12), poprawy efektywnego wykorzystania zasobów naturalnych (cel 12.2) oraz redukcji wytwarzania odpadów (cel 12.5) [2].
Dotychczas światowa gospodarka funkcjonowała w oparciu o model liniowy, który w obszarze budownictwa polega na wydobyciu surowców, produkcji wyrobów budowlanych, ich użytkowaniu i wykorzystaniu, a następnie składowaniu odpadów na wysypiskach. Takie działania doprowadziły do nadmiernego wykorzystania surowców i powstania dużych składowisk odpadów. Biorąc pod uwagę gwałtowny rozwój gospodarki bazującej głównie na modelu liniowym, czyli braku przemyślanej strategii wykorzystania zasobów naturalnych, deficyt surowców staje się realnym problemem i powodem do niepokoju. Szacuje się, że obecnie jedynie ok. 30% odpadów budowlanych i rozbiórkowych poddaje się recyklingowi lub ponownemu użyciu [1]. Dlatego w celu ochrony zasobów sytuacja w sektorze budowlanym wymaga poprawy i należy jak najszybciej podjąć działania ograniczające zużycie surowców pierwotnych.
Nowym modelem gospodarczym, który daje szasnę na poszanowanie zasobów Ziemi, jest gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ). Głównym założeniem tego nowoczesnego modelu jest utrzymanie w obiegu surowców, materiałów i produktów tak długo, jak to możliwe, przy jednoczesnym zachowaniu ich wartości. GOZ ma na celu zwiększenie efektywności zarządzania zasobami poprzez ograniczanie niepotrzebnej konsumpcji i zastąpienie koncepcji „końca życia” ponownym wykorzystaniem, recyklingiem lub odzyskiwaniem materiałów i komponentów [3]. Zgodnie z tymi założeniami, w sektorze budownictwa należy ograniczyć generowanie odpadów w trakcie wznoszenia obiektów oraz zmaksymalizować wykorzystanie materiałów z recyklingu lub rozbiórki. Jest to bez wątpienia korzystne rozwiązanie, które, odpowiednio wdrożone, znacznie ograniczy zużycie zasobów naturalnych i może obniżyć koszty inwestycyjne, a dodatkowo zmniejszy negatywny wpływ na środowisko [2, 4].
Cyrkularność budynków
Wdrażanie gospodarki o biegu zamkniętym w budownictwie jest stosunkowo nową koncepcją, a jej adaptacja jest obecnie przedmiotem badań naukowych i wdrożeń pilotażowych. Wyróżnia się wiele obszarów cyrkularności budynków, wśród których najbardziej powszechny odnosi się do zwiększenia poziomu wykorzystania zasobów wtórych i zmniejszenia użycia surowców pierwotnych. W tym kontekście najbardziej korzystne są materiały pochodzące z ponownego użycia lub recyklingu oraz te wytworzone w najmniejszym stopniu z surowców pierwotnych. Kolejnym, równie istotnym działaniem jest projektowanie budynków uwzględniające w przyszłości łatwy demontaż w celu ponownego użycia komponentów lub materiałów, a nawet całych konstrukcji [5]. Takie rozwiązanie znacząco wydłuży czas życia wyrobów budowlanych i przyczyni się do ograniczania wykorzystania surowców pierwotnych. Należy także mieć na uwadze, że budynek to również przestrzeń, którą można użytkować na wiele sposobów w określonym czasie. Jest to rzadsze spojrzenie na cyrkularność budynku, w którym rozróżnia się dwa podstawowe aspekty. Pierwszym z nich jest poziom wykorzystania powierzchni, który związany jest z intensywnością wykorzystania budynku w czasie, natomiast drugi uwzględnia możliwość przekształcenia powierzchni do pełnienia innej funkcji, np. przekształcenie przestrzeni biurowych na siłownię [6].
W ramach przyjętej przez UE Europejskiego Zielonego Ładu (EZŁ), strategii rozwoju gwarantującej neutralność klimatyczną, sektor budowlany określony został jako szczególnie zasobochłonny i priorytetowy dla transformacji gospodarki na zgodną z zasadami GOZ. Jednym z wyzwań jest wprowadzenie polityki zrównoważonych produktów, co w kontekście GOZ-u oznacza m.in. rozszerzenie odpowiedzialności producentów poprzez nałożenie wymagań lub ograniczeń związanych ze zużyciem materiałów oraz ich potencjałem recyklingu lub ponownego wykorzystania. Dokumentem stanowiącym integralną część strategii EŁZ jest przyjęty przez Komisję Europejską w marcu 2020 r. Nowy plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy, w którym została ustalona kompleksowa strategia na rzecz zrównoważonego budownictwa. Celem tej strategii jest propagowanie zasad gospodarki o obiegu zamkniętym w całym cyklu życia budynków, przede wszystkim poprzez propozycje wprowadzenia wymogów dotyczących zawartości materiałów z recyklingu dla wyrobów budowalnych i zmiany docelowych poziomów odzysku materiałów pochodzących z odpadów budowlanych i rozbiórkowych.
– Ocenę tych działań znaleźć można w systemie Level(s) – unijnym systemie oceny zrównoważonych budynków, jak i w komercyjnych certyfikacjach wielokryterialnych, takich jak ZIELONY DOM, w którym oceniane jest stosowanie materiałów naturalnych i ponowne użycie materiałów, oraz w certyfikacji LEED, gdzie premiuje się ponowne wykorzystanie budynków, renowację opuszczonych lub zniszczonych budynków oraz ponowne użycie i odzyskanie materiałów – podkreśla Dawid Franke, Project Specialist w Polskim Stowarzyszeniu Budownictwa Ekologicznego PLGBC.
Obecnie publikacje krajowe i zagraniczne podkreślają konieczność cyrkularnego projektowania, poruszając w różnym stopniu metody oceny cyrkularności budynków. Autorzy publikacji podejmują próby oceny cyrkularności budynków poprzez zestaw wytycznych, wskazanie dobrych praktyk lub wskaźniki o różnym stopniu szczegółowości, jednak nadal brak jednolitego i usystematyzowanego podejścia do zagadnienia.
Motywacja inwestorów
Wdrożenie gospodarki o obiegu zamkniętym w sektorze budynków w bezpośredni sposób przyczynia się do ograniczenia nadmiernego zużycia surowców, a poprzez odpowiedzialne projektowanie i ponowne użycie produktów stanowi potencjał do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.
Innym ważnym aspektem gospodarki o obiegu zamkniętym jest zapewnienie niezależności surowcowej. Europa ma ograniczoną ilość zasobów naturalnych, a część z nich nie występuje na obszarze UE, dlatego wprowadzając cyrkularny obieg materiałów staje się niezależna od innych krajów pozaeuropejskich i tym samym ograniczone zostaje zagrożenie braku dostępności niektórych surowców.
Wdrażanie modelu cyrkularności w budownictwie jest konieczne, a jego skuteczna implementacja będzie wymagać zaangażowania wielu podmiotów, zarówno publicznych, jak i prywatnych.
Należy również wdrożyć programy edukacyjne, które zmotywują inwestorów, projektantów i producentów do wprowadzenia zasad cyrkularnego budownictwa. Dzięki temu sektor budowlany będzie mógł znacznie ograniczyć negatywny wpływ na środowisko i zmniejszyć zubożanie zasobów naszej planety.
W kwietniu 2022 r. Polskie Stowarzyszenie Budownictwa Ekologicznego PLGBC, przy współpracy z Politechniką Śląską i Green Building Council Iceland, rozpoczęło prace w ramach projektu pt. CIRCON – Gospodarka o obiegu zamkniętym w budownictwie: ekoprojektowanie budynków cyrkularnych [7], finansowanego z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG) oraz budżetu państwa.
– Celem projektu jest opracowanie kompendium dotyczącego budownictwa cyrkularnego, oraz przeprowadzenie szkoleń z tego zakresu dla interesariuszy branży budowlanej. W kompendium przedstawione zostaną między innymi wypracowane wskaźniki cyrkularności oraz dobre praktyki projektowania budynków zgodnie z zasadami gospodarki o obiegu zamkniętym – podsumowuje Dawid Franke.
Autor: Dawid Franke, Project Specialist, Polskie Stowarzyszenie Budownictwa Ekologicznego, PLGBC
Referencje
[1] Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, „Eko-rozwiązania na jutro w sektorze budownictwa: Polskie produkty dla transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym”. 2021.
[2] M. Ghufran i in., „Circular Economy in the Construction Industry: A Step towards Sustainable Development”, Buildings, t. 12, nr 7, s. 1004, lip. 2022, doi: 10.3390/buildings12071004.
[3] C. Garcés-Ayerbe, P. Rivera-Torres, I. Suárez-Perales, i D. Leyva-de la Hiz, „Is It Possible to Change from a Linear to a Circular Economy? An Overview of Opportunities and Barriers for European Small and Medium-Sized Enterprise Companies”, IJERPH, t. 16, nr 5, s. 851, mar. 2019, doi: 10.3390/ijerph16050851.
[4] P. Ghisellini, C. Cialani, i S. Ulgiati, „A review on circular economy: the expected transition to a balanced interplay of environmental and economic systems”, Journal of Cleaner Production, t. 114, s. 11–32, 2016, doi: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2015.09.007.
[5] DGNB German Sustainable Building Council, Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen, „A Framework for Circular Buildings: indicators for possible inclusion in BREEAM”. 2018.
[6] M. B. Hamida, T. Jylhä, H. Remøy, i V. Gruis, „Circular building adaptability and its determinants – A literature review”, IJBPA, maj 2022, doi: 10.1108/IJBPA-11-2021-0150.
[7] PLGBC Polskie Stowarzyszenie Budownictwa Ekologicznego, „Projekt CIRCON – Gospodarka o obiegu zamkniętym w budownictwie: ekoprojektowanie budynków cyrkularnych”. https://plgbc.org.pl/projekty/circon/ (dostęp 22 grudnia 2022).