Materiał partnera
W lutym br. zakończyły się konsultacje publiczne rządowego projektu Długoterminowej Strategii Renowacji (DSR). Docelowo strategia będzie przedstawiać ścieżkę osiągnięcia wielkoskalowej i głębokiej renowacji zasobów budowlanych w Polsce w kolejnych dziesięcioleciach, począwszy od 2030 r.
Nadchodząca fala renowacji wraz z kompleksową modernizacją energetyczną istniejących budynków obejmuje eliminacje strat energii przez przegrody zewnętrzne, poprawę efektywności energetycznej systemów ogrzewania, chłodzenia, wentylacji, ciepłej wody użytkowej oraz oświetlenia, wymianę źródeł ciepła na wydajne i nieemisyjne. Jak zapewniają eksperci tylko takie spójne i wszechstronne podejście doprowadzi do oczekiwanej redukcji zużycia energii i zmniejszenia kosztów eksploatacji budynku oraz przyczyni się do poprawy jakości powietrza zewnętrznego i wewnątrz budynku. Drugim warunkiem koniecznym jest systematyczność i odpowiednia kolejność prac związanych z modernizacją obiektów.
Jaki to ma związek z ochroną ptaków i nietoperzy?
Jednym z podstawowych i pierwszych działań związanych z termomodernizacją obiektów są prace przy przegrodach zewnętrznych, wymagających ocieplenia. Chodzi o ściany, połacie dachu, podłogi na gruncie wykonywane między ścianami fundamentowymi.
Niejednokrotnie w trakcie prac remontowych związanych właśnie z ocieplaniem ścian, wymianą połaci dachowej, remontem stropodachu czy podpiwniczenia lub wymianą stolarki okiennej niszczone są siedliska ptaków i nietoperzy posiadających swe schronienia w budynkach.
Ptaki i nietoperze w budynkach
Nieremontowane budynki z niezabezpieczonymi otworami, pustymi miejscami pod parapetami, przestrzeniami pomiędzy cegłami, ubytkami w elewacji i odstającymi rynnami, przestrzenią stropodachów oraz strychy i piwnice to miejsca, w których często gnieżdżą się ptaki lub nietoperze. W jednym niewielkim budynku może znajdować się od kilku do kilkudziesięciu gniazd ptaków oraz kolonie rozrodcze lub zimowe nietoperzy. Skala problemu i liczba niszczonych corocznie siedlisk jest ogromna.
W ekstremalnych warunkach niszczone są również lęgi ptaków poprzez zamurowanie otworów wlotowych z gniazdami z jajami lub pisklętami. Nawet, jeśli otwory stanowiące potencjalne miejsce do gniazdowania i schronienia nie są zasiedlone w danym momencie przez ptaki lub nietoperze, to po remoncie znikają, uszczuplając liczbę dostępnych siedlisk dla gatunków współzamieszkujących z nami budynki. Sprawia to, że liczebność niektórych gatunków ptaków, w szczególności wróbli i jerzyków znacząco spada (Kepel et all. 2007). Jest to bardzo istotny problem, ponieważ zarówno polskie jak i europejskie prawo zabrania zabijania zwierząt i niszczenia ich siedlisk, nakładając jednocześnie na inwestorów obowiązek zachowania istotnych walorów przyrodniczych, w tym również zapewnienia trwałego istnienia niepomniejszonej liczby schronień gatunków chronionych, do których zaliczana jest większa część występujących w Polsce gatunków.
Do gatunków najczęściej gniazdujących w szczelinach i niezabezpieczonych otworach budynków należą: gołąb miejski, wróbel, jerzyk, oknówka, kawka oraz pustułka. Wszystkie z wymienionych gatunków objęte są w Polsce ścisłą ochroną gatunkową, co oznacza, że w stosunku do nich zabronione jest: zabijanie, okaleczanie, chwytanie, transport, przetrzymywanie, posiadanie żywych lub martwych zwierząt lub ich części oraz niszczenie ich siedlisk. Gatunki dziko występujących zwierząt objętych ochroną wymienione są w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku.
Większość krajowych nietoperzy przynajmniej przez część roku korzysta z budynków, które zastępują im naturalne schronienia. Do gatunków najczęściej zasiedlających budynki należą: borowiec wielki, mroczek posrebrzany, mroczek późny, karliki.
Borowce wielkie zimujące pod blaszaną elewacją budynku
(Fot. A. Szurlej Kielańska)Inwentaryzacja ornitologiczna i chiropterologiczna obiektu oraz zakres kompensacji za utracone siedliska
Każdorazowo przed przystąpieniem do prac remontowych niezbędne jest wykonanie inwentaryzacji ornitologicznej i chiropterologicznej obiektu oraz ocena uzyskanych wyników przez ekspertów ornitologa i chiropterologa. Zadaniem tych ekspertów jest również określenie zakresu niezbędnej kompensacji, wskazanie liczby i typu siedlisk zastępczych dla gatunków które w wyniku realizacji prac utraciły siedliska i miejsca gniazdowe.
Najlepiej, aby inwentaryzacja została przeprowadzona w okresie lęgowym ptaków poprzedzającym prace remontowe. W takim wypadku konieczność skompensowania zniszczonych miejsc lęgowych dotyczy tylko faktycznie zajętych siedlisk. Dotyczy to zarówno ptaków jak i nietoperzy.
Opcjonalnie inwentaryzacja obiektu może być przeprowadzona w okresie pozalęgowym ptaków (umownie przyjmuje się, że okres lęgowy ptaków zasiedlających budynki trwa od 1 marca do połowy października, jednak nie dotyczy to wszystkich gatunków, np. pustułki zimujące w miastach lub gołębie miejskie mogą przystępować do lęgów wcześniej) i poza okresem rozrodczym i okresem hibernacji nietoperzy (za okres rozrodczy przyjmuje się czas pomiędzy 15 maja a 31 lipca, za okres hibernacji czyli zimowania – okres pomiędzy 15 listopada a 15 marca). W przypadku wykonywania inwentaryzacji poza okresem lęgowym oraz poza okresem zimowania zakres kompensacji powinien odpowiadać wszystkim stwierdzonym w obiekcie miejscom nadającym się na siedliska.
Doświadczenie TACTUS to ponad 100 ekspertyz wykonanych na potrzeby prac termomodernizacyjnych lub remontowych różnych obiektów mieszkaniowych, użyteczności publicznej, obiektów sakralnych i znajdujących się pod ochroną konserwatorską. Klientami firmy są jednostki samorządowe, spółdzielnie mieszkaniowe, generalni wykonawcy.
Uwarunkowania prawne
Konieczność uwzględniania obecności ptaków w budynkach w trakcie prowadzenia prac remontowych wynika z poniżej przytoczonych przepisów:
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt
- Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.
- Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie
- Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska
Literatura
- Kepel A. i in. 2009. Docieplanie budynków w zgodzie z zasadami ochrony przyrody. Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody SALAMANDRA
- folder_nfos (salamandra.org.pl)
- Szurlej Kielańska A. 2015. Ochrona ptaków i nietoperzy w budynkach. Inżynier Budownictwa 9/2015.
- Ochrona ptaków i nietoperzy w trakcie prac remontowych – Inżynier Budownictwa (inzynierbudownictwa.pl)
- Termomodernizacja-budynku.-Dobra-praktyka—wykonanie-ekspertyzy-ornitologicznej-i-chiropterologicznej_icon.pdf (gdos.gov.pl)