Wdrożenie i przestrzeganie zasad gospodarki o obiegu zamkniętym w projektach budowlanych jest wymagane przez przepisy unijne. Ma to związek z zasadami zrównoważonego rozwoju i Europejskiego Zielonego Ładu, zakładającymi działania ukierunkowane na racjonalne gospodarowanie zasobami. Ważne zapisy i wymagania zawarte są w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, potocznie zwane Taksonomią UE. Dokument ten ustanowił kryteria, które służą do oceny, czy dana działalność jest zrównoważona środowiskowo oraz czy wnosi ona istotny wkład w poszczególne cele środowiskowe, w tym jeden z nich – Przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym. Dodatkowo w Polsce od 1 stycznia 2025 r. obowiązują nowe przepisy w sektorze odpadów budowlanych, które nakładają na wytwórców tych odpadów obowiązek ich selektywnej zbiórki i segregacji. Celem jest zwiększenie efektywności recyklingu oraz ponownego wykorzystania materiałów. Wytwórcy odpadów budowlanych i rozbiórkowych są zobowiązani do wysegregowania następujących frakcji: drewno, metale, szkło, tworzywa sztuczne, gips, odpady mineralne, w tym beton, cegły, płytki, materiały ceramiczne oraz kamienie. Segregacja ta ma na celu przygotowanie tych materiałów do ponownego użycia, recyklingu lub innego odzysku. Obowiązek ten nie dotyczy sytuacji, gdy segregacja nie jest technologicznie możliwa lub gdy brak segregacji umożliwia lepsze wykorzystanie odpadów.

Projektowanie zgodnie z zasadą GOZ

Cyrkularność w budownictwie (GOZ) jest złożonym zagadnieniem i przejawia się w wielu aspektach obejmujących cały cykl życia budynku. Efektywny proces wdrażania tego modelu musi rozpocząć się już na początkowych etapach planowania inwestycji. Cyrkularne projektowanie musi zakładać najdłuższy możliwy cykl życia budynku. Jest to jedna z najważniejszych podstaw efektywnego zarządzania zasobami, jednak aby to osiągnąć, w projekcie należy uwzględnić także możliwość adaptacji budynku lub jego części do pełnienia w przyszłości innej niż pierwotna funkcji. Na tym etapie istotny jest również wybór materiałów z odzysku do ponownego wykorzystania lub wyrobów, których znaczną część stanowią surowce wtórne pochodzące z recyklingu. Część tych wytycznych odnosi się do wymagań projektowych, wskazując, iż projekty budynków i techniki konstrukcyjne powinny zawierać rozwiązania wspierające obieg zamknięty, a także wskazywać, w jaki sposób zaplanowano oszczędność zasobów, możliwość dostosowania obiektu do innych funkcji (elastyczność) oraz sposoby demontażu w celu ponownego użycia i recyklingu.

Dobrą praktyką jest wykorzystywanie prefabrykatów, rozwiązań modułowych lub technologii BIM, co może ograniczyć ilość odpadów budowlanych na etapie budowy. Dzięki tym sposobom znane są dokładne wymiary elementów, które mogą być dostarczane na teren budowy w docelowych wielkościach. Zapewniają one osiągnięcie wysokiego poziomu cyrkularności budynku poprzez umożliwienie jego demontażu bez strat materiałowych wynikających z procesu wyburzania i poprzez ponowne użycie elementów konstrukcyjnych lub całych fragmentów struktury obiektu.

Przykłady praktycznych aspektów wdrażania GOZ na placu budowy

• Selekcja i składowanie materiałów – ważne, aby na placu budowy wdrożyć efektywny system gospodarowania odpadami budowlanymi. Korzystać z odpowiednich metod przechowywania materiałów, aby nie ulegały degradacji. Drewno należy zabezpieczyć przed wilgocią, stal składować w suchych warunkach, a beton przetwarzać na miejscu lub transportować do odpowiednich zakładów recyklingu. Do realizacji tego zadania niezbędne jest zaangażowanie podwykonawców oraz zapewnienie odpowiednich szkoleń dla pracowników, aby mogli skutecznie wdrażać rozwiązania gospodarki o obiegu zamkniętym.
• Wykorzystywanie materiałów pochodzących z recyklingu – ważne, aby zespoły zajmujące się zakupem, wybierały materiały posiadające możliwie najwyższy udział surowców wtórnych. Zapewnia to mniejszą emisję wbudowanego śladu węglowego budynku, wydłużenie cyklu życia surowca i jego ponowne zastosowanie. Najbardziej popularnym przykładem takiego materiału może być zastosowanie okien z recyklingu, gdzie rdzeń profili okiennych, czyli wewnętrznych komponentów, produkowany jest przy pomocy recyklatu. Warto podkreślić, że niektóre surowce można przetwarzać wielokrotnie bez pogorszenia ich właściwości i jakości.
• Optymalizacja zamówień materiałów – opiera się na precyzyjnym planowaniu i monitorowaniu zużycia materiałów na placu budowy, co pozwala uniknąć nadwyżek i w konsekwencji minimalizuje powstawanie odpadów budowlanych. Wykorzystanie technologii BIM może wspierać ten proces. Dzięki dokładnym modelom 3D można precyzyjnie określić zapotrzebowanie na surowce i ograniczyć ich marnotrawstwo.
• Recykling na miejscu – stosowanie mobilnych urządzeń do przetwarzania odpadów budowlanych, takich jak kruszarki czy przesiewacze, co pozwala ograniczyć transport odpadów i ich ponowne wykorzystanie na miejscu. Wiele firm stosuje np. kruszenie betonu i użycie go jako podsypki pod fundamenty nowych budynków.

Wdrażanie zasad gospodarki o obiegu zamkniętym na placu budowy wymaga przemyślanej organizacji pracy, ale przede wszystkim większej świadomości specjalistów i pracowników budowlanych na temat samej koncepcji GOZ oraz możliwości jej zastosowania. W ramach projektu TOP CLeveR zostaną opracowane materiały szkoleniowe dla pracowników i specjalistów branży budowlanej, w których duży nacisk zostanie postawiony na przedstawienie modelu gospodarki o obiegu zamkniętym. Specjaliści branży budowlanej będą szkoleni na temat projektowania w duchu GOZ, a pracownicy budowlani na temat dobrych praktyk, stosowanych na placu budowy z zakresu GOZ.

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088(Dz. Urz. UE Nr L198/13, z dnia 22.06.2020 r.)
2. Circularity GAP Report Poland, Circle Economy, Innowo and Natural State, 2022 r.
3. Kompendium GOZ w budownictwie, Polskie Stowarzyszenie Budownictwa Ekologicznego, Green Building Council Iceland, Politechnika Śląska, Projekt CIRCON, 2023 r.
4. Climate Strategies Poland, Lepiej późno niż później – Redukcja śladu węglowego a konkurencyjność klimatyczna polskich firm, 2022.